[en] In his 1520 published work Collectanea antiquitatum, J. Huttich, a humanist from Hesse in the early 16th century, described numerous Roman monuments from Mainz and its vicinity which are unfortunately lost today. One of these monuments, the tombstone CIL XIII 7290 from Mainz-Kastel, has been copied very differently and in some cases incorrectly over the course of time. Of particular interest are the different proposed solutions that refer to the military rank / function of the dedicant, whereby not only the critical examination of the history of its transmission, but also the available sources allow the possibility to identify him as a victimarius legionis XXII or victimarius legati legionis XXII. [fr] J. Huttich, un humaniste hessois du début du XVIe siècle, a transmis de nombreux monuments romains dans sa Collectanea antiquitatum de 1520, malheureusement disparus aujourd’hui. Un de ces monuments, la pierre tombale CIL XIII 7290 de Mayence-Kastel, a été copié au fil du temps de manière fort différente et parfois incorrecte. Particulièrement intéressantes sont les différentes solutions proposées qui font référence au rang / à la fonction militaire du donateur, dans lesquelles non seulement l’examen critique de l’histoire de la documentation, mais aussi les sources disponibles permettent de considérer le dédicant comme victimarius legionis XXII ou victimarius legati legionis XXII.
Albrecht 1938: Ch. Albrecht, Das Römerlager in Oberaden und das Uferkastell in Beckinghausen an der Lippe. 1: Bodenfunde, Münzen, Sigillaten und Inschriften nach Ergebnissen der Grabungen von A. Baum. Veröff. Städt. Mus. Vor- u. Frühgesch. Dortmund 2 (Dortmund 1938).
Alföldy 1977: G. Alföldy, Les equites Romani et l'histoire sociale des provinces germaniques de l'Empire romain. Corsi di cultura sull'Arte Ravennate e Bizantina 24, 1977, 7-19.
Apian 1534: P. Apian, Inscriptiones sacrosanctae vetustatis, non illae quidem Romanae, sed totius fere orbis summo studio ac maximis impensis Terra Marique conquistae feliciter incipiunt (Ingolstadii 1534).
Bauchhenß 1984: G. Bauchhenß, Denkmäler des Iuppiterkultes aus Mainz und Umgebung. CSIR Deutschland II, 2 (Mainz 1984).
Becker 1864: J. Becker, Castellum Mattiacorum. Das römische Castel. Ann. Ver. Nassau. Altkde. 7, 1864, 1-146.
Becker 2016: Th. Becker, Militärische und zivile Nutzung des Kastells von Wiesbaden - Mainz-Kastel. In: G. Grabherr / B. Kainrath / J. Kopf / K. Oberhofer (Hrsg.), Der Übergang vom Militärlager zur Zivilsiedlung. Akten des internationalen Symposiums vom 23.-25. Oktober 2014 in Innsbruck. Ikarus 10 (Innsbruck 2016) 31-48.
Boppert 1992a: W. Boppert, Militärische Grabdenkmäler aus Mainz und Umgebung. CSIR Deutschland II, 5 (Mainz 1992).
1992b: W. Boppert, Zivile Grabsteine aus Mainz und Umgebung. CSIR Deutschland II, 6 (Mainz 1992).
Borghesi 1839: B. Borghesi, Sulle iscrizioni romane del Reno del prof. Steiner, e sulle legioni che stanziarono nelle due Germanie da Tiberio fino a Gallieno. Ann. Inst. Corr. Arch. 11, 1839, 128-180.
Brambach 1867: W. Brambach, Corpus Inscriptionum Rhenanarum (Elberfeld 1867).
Brouwer / Masen 1670: Ch. Brouwer / J. Masen, Antiquitatum et Annalium Trevirensium libri XXV. Duobus tomis comprehensi. Tomis Primus (Leodii 1670).
Decker / Selzer 1976: ANRW II, 5, 1 (1976) 447-559 s. v. Mogontiacum. Mainz von der Zeit des Augustus bis zum Ende der römischen Herrschaft (K.-V. Decker / W. Selzer).
von Domaszewski / Dobson 1967: A. von Domaszewski / B. Dobson, Die Rangordnung des römischen Heeres (Köln 21967).
Eck 1998: W. Eck, Die religiösen und kultischen Aufgaben der römischen Statthalter in der Hohen Kaiserzeit. In: W. Eck (Hrsg.), Die Verwaltung des Römischen Reiches in der Hohen Kaiserzeit 2. Arbeiten Röm. Epigr. u. Altkde. 3 (Basel 1998) 203-217.
Fless 1995: F. Fless, Opferdiener und Kultmusiker auf stadtrömischen historischen Reliefs. Untersuchungen zur Ikonographie, Funktion und Benennung (Mainz 1995).
Franke 2000: Th. Franke, Legio XXII Primigenia Pia Fidelis. In: Y. Le Bohec / C. Wolff (Hrsg.), Les légions de Rome sous le Haut- Empire. Actes du Congrès de Lyon (17-19 septembre 1998) 1. Collect.Centre Études Romaines et Gallo-Romaines N. S. 20 (Lyon 2000) 95-104.
Frenz 1992: H. G. Frenz, Denkmäler römischen Götterkultes aus Mainz und Umgebung. CSIR Deutschland II, 4 (Mainz 1992).
Fuchs 1771: J. Fuchs, Alte Geschichte von Mainz. Aus den ältesten und ersten Zeiten, von dem Anfange dieser Hauptstadt unter dem Kaiser Augustus bis zu Ende des siebenden Jahrhundert, in vier Bände abgetheilt. Erster Band. Von Erbauung der alten Festung Moguntiacum bis zu den Zeiten des Trajanus (Mainz 1771).
Grimm 1974: NDB 10 (1974) 105-106 s. v. Huttichius, Johannes (H. Grimm).
Groff 2022: Th. Groff, Der Sarkophag eines sevir Augustalis und medicus ordinarius der legio XXII Primigenia pia fidelis aus Mainz. Zeitschr. Papyrologie u. Epigr. 221, 2022, 293-297.
Gruter 1602: J. Gruter, Inscriptiones antiquae Totius orbis Romani in corpus absolutißimum redactae (Heidelberg 1602).
Haensch 2003: R. Haensch, Mogontiacum als »Hauptstadt« der Provinz Germania superior. In: M. J. Klein (Hrsg.), Die Römer und ihr Erbe. Fortschritt durch Innovation und Integration [Ausstellungskat.] (Mainz 2003) 71-86.
2006: R. Haensch, Pagane Priester des römischen Heeres im 3. Jahrhundert nach Christus. In: L. De Blois / P. Funke / J. Hahn (Hrsg.), The Impact of Imperial Rome on Religions, Ritual and Religious Life in the Roman Empire. Proceedings from the Fifth Workshop of the International Network Impact of Empire (Roman Empire, 200 B. C. - A. D. 476), Münster, June 30 - July 4, 2004. Impact of Empire 5 (Leiden, Boston 2006) 208-218.
Huttich 1520: J. Huttich, Collectanea antiquitatum in urbe atque agro Moguntino repertarum (Moguntiacum 1520).
1525: J. Huttich, Collectanea antiquitatum in urbe atque agro Moguntino repertarum (Moguntiacum 21525).
Kakoschke 2021a: A. Kakoschke, Die Personennamen in den römischen Provinzen Germania inferior und Germania superior. 1: Gentilnomina ABILIUS - VOLUSIUS (Göttingen 22021).
2021b: A. Kakoschke, Die Personennamen in den römischen Provinzen Germania inferior und Germania superior. 2, 1: Cognomina ABAIUS - LYCHNIS (Göttingen 22021).
2021c: A. Kakoschke, Die Personennamen in den römischen Provinzen Germania inferior und Germania superior. 2, 2: Cognomina MACCAUS - ZYASCELIS (Göttingen 22021).
Kronemayer 1983: V. Kronemayer, Beiträge zur Sozialgeschichte des römischen Mainz. Europ. Hochschulschr. R. 3: Gesch. u. Hilfswiss. 199 (Frankfurt am Main u. a. 1983).
Lehne 1837: Friedrich Lehne's gesammelte Schriften. Nach dessen Tode herausgegeben von Ph. H. Külb. Die römischen Alterthümer der Gauen des Donnerbergs. Zweiter Band (Mainz 1837).
Lennon 2015: J. J. Lennon, Victimarii in Roman Religion and Society. Papers Brit. School Rome 83, 2015, 65-89.
Matijević 2022: K. Matijević, Weihe und Bestattungspraxis von »fremden« Militärs in Obergermanien. In: K. Matijević / R. Wiegels (Hrsg.), Kultureller Transfer und religiöse Landschaften. Zur Begegnung zwischen Imperium und Barbaricum in der römischen Kaiserzeit. Abhandl. Akad. Wiss. Göttingen 52 (Berlin, Boston 2022) 97-136.
Mattern 1999: M. Mattern, Die römischen Steindenkmäler des Stadtgebietes von Wiesbaden und der Limesstrecke zwischen Marienfels und Zugmantel. CSIR Deutschland II, 11 (Mainz 1999).
Mrozewicz 1999: L. Mrozewicz, Munizipalgesellschaft und römische Ritter. Das Beispiel der Nordprovinzen des Römischen Reiches. In: S. Demougin / H. Devijver / M.-Th. Raepsaet-Charlier / J. Poucet (Hrsg.), L'ordre équestre. Histoire d'une aristocratie (IIe siècle av. J.-C. - IIIe siècle ap. J.-C.). Actes du colloque international de Bruxelles-Louvain, 5-7 octobre 1995. Collect. École Française Rome 257 (Rome 1999) 31-78.
Muratori 1740: L. A. Muratori, Novus thesaurus veterum inscriptionum in praecipuis earumdem collectionibus hactenus praetermissarum. Tomus Secundus (Mediolani 1740).
Raepsaet-Charlier 1995: M.-Th. Raepsaet-Charlier, Aspects de l'onomastique en Gaule Belgique. Cahiers Centre G. Glotz 6, 1995, 207-226.
2002: M.-Th. Raepsaet-Charlier, Hic situs est ou Dis Manibus. Du bon usage de la prudence dans la datation des épitaphes gallo-romaines. Ant. Class. 71, 2002, 221-227.
2009: M.-Th. Raepsaet-Charlier, Citoyenneté et nomenclature. L'exemple de la Gaule du Nord. In: F. Hurlet (Hrsg.), Rome et l'Occident. Gouverner l'Empire (IIe siècle av. J.-C. - IIe siècle ap. J.- C.) (Rennes 2009) 359-382.
Riese 1914: A. Riese, Das rheinische Germanien in den antiken Inschriften (Leipzig, Berlin 1914).
Ritterling 1925: RE XII, 2 (1925) 1186-1839 s. v. Legio (E. Ritterling).
Scharf 1938: J. Scharf, Studien zur Bevölkerungsgeschichte der Rheinlande auf epigraphischer Grundlage (Berlin 1938).
Scheid 2022: DNP Suppl. 12 (2022) 857-882 s. v. Religion (J. Scheid).
Schoppa 1972: H. Schoppa, Aquae Mattiacorum und Civitas Mattiacorum. Bonner Jahrb. 172, 1972, 228-237.
Schumacher 2003: L. Schumacher, Mogontiacum. Garnison und Zivilsiedlung im Rahmen der Reichsgeschichte. In: M. J. Klein (Hrsg.), Die Römer und ihr Erbe. Fortschritt durch Innovation und Integration [Ausstellungskat.] (Mainz 2003) 1-28.
Siebert 2002: DNP 12, 2 (2002) 185 s. v. Victimarius (A. V. Siebert).
Steiner 1837: J. W. Ch. Steiner, Codex inscriptionum romanorum Rheni. Erster Theil (Darmstadt 1837).
1851: J. W. Ch. Steiner, Codex inscriptionum romanorum Danubii et Rheni. Inscriptiones Germaniae primae et Germaniae secundae. I. Theil (Seligenstadt 1851).
Stoll 2006: O. Stoll, Legionäre, Frauen, Militärfamilien. Untersuchungen zur Bevölkerungsstruktur und Bevölkerungsentwicklung in den Grenzprovinzen des Imperium Romanum. Jahrb. RGZM 53, 2006, 217-344.
Weichert 1903: A. Weichert, Die legio XXII Primigenia. Ein Beitrag zur Geschichte des römischen Heerwesens in den Rheinlanden. Westdt. Zeitschr. Gesch. u. Kunst 22, 1903, 117-177.
Weynand 1901: R. Weynand, Form und Dekoration der römischen Grabsteine der Rheinlande im ersten Jahrhundert. Bonner Jahrb. 108/109, 1901, 185-238.
Wiener 1830: P. E. A. Wiener, De legione Romanorum vicesima secunda (Darmstadii 1830).
Wierschowski 2001: L. Wierschowski, Fremde in Gallien - »Gallier« in der Fremde. Die epigraphisch bezeugte Mobilität in, von und nach Gallien vom 1. bis 3. Jh. n. Chr. Historia Einzelschr. 159 (Stuttgart 2001).
Witteyer 1999: M. Witteyer, Mogontiacum - Militärbasis und Verwaltungszentrum. Der archäologische Befund. In: F. Dumont / F. Scherf / F. Schütz (Hrsg.), Mainz. Die Geschichte der Stadt (Mainz 21999) 1021-1059.
Ziethen 1999: G. Ziethen, Mogontiacum. Vom Legionslager bis zur Provinzhauptstadt. In: F. Dumont / F. Scherf / F. Schütz (Hrsg.), Mainz. Die Geschichte der Stadt (Mainz 21999) 39-71.